Θα μιλήσουμε για ένα γεγονός που αποτελεί αντικείμενο πολιτικής και θρησκευτικής εκμετάλλευσης εδώ και εκατό χρόνια από γραμματείς και φαρισαίους – υπηρέτες της άρχουσας τάξης στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Έχουν γραφτεί εκατοντάδες τόμοι. Συνήθως τα γραπτά αναφέρονται σε μεμονωμένα περιστατικά, σε περιγραφές, σε αφηγήσεις, σε μαρτυρίες και υποτιθέμενα ντοκουμέντα. Αφήνοντας στην άκρη τις διαστρεβλώσεις, παρατηρούμε, ότι πρόκειται για υλικό που επιτρέπει καθαρά υποκειμενική και επιφανειακή ερμηνεία. Αυτό και μόνο βάζει το γεγονός έξω από την ιστορία. Έτσι μένει ανοιχτό το έδαφος για διάφορων ειδών αναλύσεις που προσφέρονται ως ιστορικές και μάλιστα ως ισάξιες. Ο υποκειμενισμός που επισημαίνουμε μεταξύ άλλων, τροφοδοτεί την πιο αντιδραστική προπαγάνδα του εθνικισμού, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, του μίσους μεταξύ των λαών και πάντα προς όφελος του απάτριδου κεφαλαίου. Αυτό μαρτυρεί η μέχρι σήμερα ιστορία του ζητήματος.
Ποιο είναι λοιπόν το κενό που αφήνει ο υποκειμενισμός στην ιστορία και συσκοτίζει την εικόνα της γενοκτονίας των ποντίων ως κοινωνικοϊστορικό φαινόμενο; Το υλικό που υπάρχει πρέπει να στοιχειοθετείται με τέτοιο τρόπο ώστε η εικόνα που θα προκύψει να απαντάει σε τρία ερωτήματα ταυτόχρονα και που στην μαρξιστική επιστημολογία (Μπ.Μ. Κεντρόφ)* είναι τα ερωτηματικά ΤΙ; ΠΩΣ και ΓΙΑΤΙ; Και για να μην επιδέχονται οι σχετικές απαντήσεις υποκειμενικές ερμηνείες θα πρέπει το γεγονός που μας ενδιαφέρει να εξετάζεται υπό το πρίσμα της ιστορίας των κοινωνικών τάξεων. Γι’ αυτό σκοπός και φιλοδοξία του παρόντος κειμένου είναι να συγκινήσει τον προβληματισμό για τη γενοκτονία των ποντίων στη κατεύθυνση που δείχνουν οι τρεις ερωτήσεις που θέσαμε. Στη βάση τους είναι η σχέση ιστορίας και γεγονότος.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
ΓΕΓΟΝΟΣ λέμε μια σύνθεση πραγμάτων της πραγματικότητας. Το αντιλαμβανόμαστε σαν μια εκδήλωση της. Δεν είναι απλά κάτι που συνέβη. Είναι φαινόμενο που δηλώνει μια αλήθεια, η οποία θεωρείται ότι έχει αποδειχτεί μέσα από την εμπειρία.
Η σύνθεση των πραγμάτων που συντελούν το γεγονός απεικονίζεται στη νόηση σαν μια εικόνα που συνθέτουμε με έννοιες. Στο βαθμό που αυτή η σύνθεση, δηλαδή η εικόνα που έχουμε, συμπίπτει με την αντίστοιχη σύνθεση των πραγμάτων μπορούμε να λέμε πως γνωρίζουμε το γεγονός. Συνεπώς, έτσι γνωρίζουμε και την αλήθεια που δηλώνει αυτό.
Ένα συμβάν ορισμένες φορές, όταν το δεχόμαστε σαν γεγονός, εμφανίζεται σαν φαινόμενο αλλά απατηλό, γιατί μπορεί να μην είναι ουσιαστικό για το γεγονός που μας ενδιαφέρει. Ένα φαινόμενο πάντα πρέπει να το συνδέουμε με την ουσία του. Παράδειγμα: Η γενοκτονία των Ποντίων είναι συμβάν, είναι γεγονός ή είναι φαινόμενο;
Από μόνο του το περιστατικό αυτό, όπως και κάθε περιστατικό της ιστορίας, δεν εξηγεί την κοινωνική υφή του και την ιστορική αιτία του για να ληφθεί ως ιστορικό γεγονός. Για να κρίνουμε το τι ακριβώς είναι πρέπει να δούμε ποια πράγματα το συνθέτουν, δηλαδή συμβάλουν στην γένεση του. Η σύνθεση αυτών των πραγμάτων μας δίνει το ιστορικό πλαίσιο, το οποίο γεννάει το περιστατικό και μας το εμφανίζει σαν γεγονός. Το γεγονός δεν το αποσπάμε από το ιστορικό πλαίσιο του.
Η γενοκτονία των Ποντίων είναι μία από τις εκδηλώσεις γεγονότων ενός ιστορικού φαινομένου που το γνωρίζουμε σαν αστική επανάσταση. Όλες οι αστικές επαναστάσεις χρησιμοποίησαν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν κάθε μορφής γενοκτονία. Είναι προέκταση της βίαιης φύσης του κεφαλαίου στη προσπάθεια του να δημιουργήσει γεωγραφικά κοινή αγορά. Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις αντικειμενικά είναι αντίθετες στην ένοπλη βία. Π.χ η Σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία (τον ίδιο καιρό) διεξήχθη ειρηνικά: από τις 100 περιοχές της μόνο στις 16 η μετάβαση της εξουσίας έγινε ένοπλα κι εκείνο μόνο για 2 μέρες. Απόδειξη του ότι καμία εξουσία δεν μπορεί να αντισταθεί απέναντι στον οργανωμένο λαό. Ο δε λαός δεν έχει κανένα λόγο για αιματοχυσία εάν δεν την προκαλέσουν οι αντιλαϊκές δυνάμεις. Τον εμφύλιο πόλεμο στη Ρωσία, δηλαδή την ένοπλη αντιπαράθεση των κοινωνικών τάξεων, τον επέβαλλαν με επέμβασή τους 14 ιμπεριαλιστικές χώρες, μαζί και η Ελλάδα. Μάλιστα, η Σοβιετική Ένωση είχε θέσει στον ΟΗΕ το ζήτημα τής γενοκτονίας ουσιαστικά και στην πραγματική του διάσταση.**
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ
Το ζήτημα της γενοκτονίας χρονικά, γεωγραφικά και κοινωνικά είναι αρκετά πλατύ. Όμως οι πολιτικοί και οι συγγραφείς του θέματος της γενοκτονίας των ποντίων το αποσπούν και το παρουσιάζουν μόνο σαν θλιβερή πράξη εγκληματιών. Εστιάζονται περισσότερο στο χρονικό διάστημα 1919-1922. Έτσι αφήνουν στο απυρόβλητο το θέμα της γενοκτονίας ως γενικό ζήτημα που το γενναίε το ίδιο το σύστημα του κεφαλαίου. Ταυτόχρονα επιχειρούν να βγάλουν απ’ έξω τους συνένοχους, δηλαδή την αστική τάξη της Ελλάδας και τους συμμάχους της. Ο σκοπός είναι ιδεολογικός: να σβήσουν από τη μνήμη του λαού ότι την κατεύθυνση της πορείας της ιστορίας την περίοδο αυτή την καθόριζαν τρία συνδεόμενα μεταξύ τους φαινόμενα παγκόσμιας σημασίας:
- Ιμπεριαλιστικός Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914 – 1918)
- Σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία (1917)
- Κύμα αστικών εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων της Ανατολής
Σχετικά με το ζήτημα που μας ενδιαφέρει διακρίνουμε τα εξής χαρακτηριστικά των παραπάνω παραγόντων της ιστορίας:
- Διάλυση των τελευταίων αυτοκρατοριών (Ρωσία, Αυστρο–Ουγγαρία, Οθωμανική αυτοκρατορία) που ήταν δημιουργήματα της φεουδαρχικής ιστορίας. Αντικατάστασή τους με ενιαίες αγορές στη βάση της κοινωνικοπολιτιστικής κοινότητας των αντίστοιχων περιοχών. Το ποντιακό στοιχείο της Τουρκίας έχει έντονα θρησκευτικά και εθνοτικά χαρακτηριστικά που καλύπτουν την εικόνα της κοινωνικοπολιτιστικής κοινότητας των πληθυσμών των ποντίων με τον ελλαδικό χώρο. Σαν αποτέλεσμα έχουμε τη δημιουργία εθνικών κρατών μέσω της ανακατανομής των εδαφών με τη δύναμη των όπλων.
Η ιστορική ανάγκη για δημιουργία εθνικών κρατών προκύπτει από τις αστικές επαναστάσεις που επιβάλουν τις οικονομικοταξικές συνθήκες ανάπτυξης, βασιζόμενες στην γεωγραφικά κοινή αγορά. Τέτοια επανάσταση στην Ελλάδα είχαμε το 1821. Μάλιστα, σύμφωνα με τη σοβιετική ιστοριογραφία, είχε οριστικοποιήσει μετά τους ναπολεόντειους πολέμους τη θεσμοθέτηση του αστικού πολίτικου συστήματος στις χώρες της Ευρώπης. - Με τη σειρά της η ανισόμετρη (αυθόρμητη) ανάπτυξη των αγορών εμφάνισε μέσα από τις οικονομικοταξικές αντιθέσεις την προοδευτική κατεύθυνση της ιστορίας. Σαν τέτοια αναδείχτηκε η Σοσιαλιστική Επανάσταση της Ρωσίας. Σ’ αυτήν έμελλε όχι μόνο να δείξει το δρόμο της προόδου αλλά και έμπρακτα η επαναστατική αναγκαιότητα υποχρέωνε να στηρίξει ολόκληρη την ιστορική εξέλιξη σε προοδευτική κατεύθυνση. Την αναγκαιότητα αυτή ο Β.Ι. Λένιν την όρισε με τη θέση της κυβέρνησης του για χωρίς δισταγμό και με θάρρος υποστήριξη με όλα τα μέσα την εξέγερση κάθε καταπιεζόμενου έθνους ενάντια στα έθνη που το καταπιέζουν.
- Στη βάση αυτή, παρά την εμπόλεμη κατάστασή της (1917 – 1922), έδωσε χέρι βοηθείας σε κάθε κίνημα αντιιμπεριαλιστικού προσανατολισμού. Στις τότε συνθήκες, κάτω από την επίδραση της επανάστασης των Σοβιέτ τέτοιο προσανατολισμό είχαν τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα με επικεφαλής την ανερχόμενη αστική τάξη των χωρών της Ανατολής. Η Ελλάδα ανήκε στη σφαίρα των ιμπεριαλιστικών, άρα και αντιδραστικών δυνάμεων. Είναι γνωστό το τι σήμαινε για τον ελληνικό λαό, αλλά και για τον ελληνισμό της Ανατολής, αυτή η αντιδραστική πολιτική, είτε προέρχονταν από τα κόμματα της φιλελεύθερης αστικής τάξης (Ελ. Βενιζέλος) είτε από τα βασιλικά κόμματα (γερμανόφιλα).
Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση όλη η περιοχή από το Βόσπορο ως τις Ινδίες και από τη Μαύρη θάλασσα ως το Νείλο έχει γίνει πεδίο αντιιμπεριαλιστικών πολέμων και επαναστάσεων. Στη Τουρκία, το Ιράν και το Αφγανιστάν τα αντιιμπεριαλιστικά κινήματα ήταν νικηφόρα και κατέληξαν στην εθνική και πολιτική ανεξαρτησία από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η αποτυχία της αγγλο-ελληνικής ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Τουρκία άνοιξε το πρώτο ρήγμα στη συμφωνία των Βερσαλλιών.
Η πολιτική του Λένιν σχετικά με τα κινήματα της Ανατολής αποσκοπούσε σε δύο πράγματα:
Α) Αξιοποίηση των καπιταλιστικών αντιθέσεων για την αποδυνάμωση των ιμπεριαλιστικών κρατών και εξασφάλιση της ειρήνης
Β) Αξιοποίηση και υποστήριξη των ιδρυόμενων ανεξάρτητων εθνικών κρατών για την ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων.
Για τους σκοπούς αυτούς ο Β.Ι. Λένιν είχε καταδικάσει και ακυρώσει όλες τις οικονομικές και πολιτικές συμφωνίες της Τσαρικής Ρωσίας με τις συνέπειες τους από τις κατακτήσεις της στις χώρες της Ανατολής. Επιδίωκε την μη ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις, τον σεβασμό των αμοιβαίων συμφερόντων και την αυτοδιάθεση των λαών.
ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η αστική επανάσταση στη Τουρκία είχε δύο φάσεις:
- αστική συνταγματική επανάσταση των νεότουρκων (1908 – 1913)
- αστική εθνικοαπελευθερωτική αντιιμπεριαλιστική επανάσταση του Κεμαλ (1919 – 1923)
Η επανάσταση των νεότουρκων είχε μερική αποστολή αφού ιστορικά δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρώσει το συνταγματικό κράτος σε εθνικό αστικό. Έβαλε όμως τις βάσεις για την ισχυροποίηση της κοινωνικής θέσης της εθνικής αστικής τάξης στη χώρα. Επιβλήθηκε δηλαδή μια οικονομικοταξική ανάπτυξη που οδήγησε στην ανάγκη της δεύτερης φάσης της επανάστασης για την απόκτηση της εθνικής αγοράς, του εθνικού κράτους. Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε με το κεμαλικό κίνημα. Έτσι λοιπόν βλέπουμε ότι στην πραγματικότητα το κεμαλικό κίνημα ήταν παιδί της ιδεολογίας των νεότουρκων, των εθνικιστικών εχθροπραξιών της αστικής τάξης. Οπότε η γενοκτονία των ποντίων (αλλά και άλλων λαών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας) στην ουσία αποτελεί γεγονός που προκάλεσαν οι αντιθέσεις της αστικής τάξης και έγινε όχημα των ιμπεριαλιστικών τυχοδιωκτικών φιλοδοξιών.
Το κεμαλικό κίνημα στηρίχθηκε στην επαναστατική αστική τάξη της Ανατολίας, σε αντίθεση με την μεταπρατική φιλοϊμπεριαλιστική αστική τάξη της Κωνσταντινούπολης. Επίσης στηρίχθηκε στο παρτιζάνικο λαϊκό κίνημα που αυτοοργανώθηκε άτακτα από φαντάρους που είχαν εγκαταλείψει τα μέτωπα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δρούσε τοπικά ενάντια στους ντόπιους και ξένους καταπιεστές, όμως χωρίς ενιαίο μέτωπο με ενιαία κοινωνικά αιτήματα και στόχους. Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Άγκυρας από την Κωνσταντινούπολη η Ανατολία έπαψε να υποτάσσεται στις αποφάσεις του σουλτάνου, που ήδη ήταν υποταγμένος στην Αντάντ.
Οι Άγγλοι επιχείρησαν να χρησιμοποιήσουν τον σουλτάνο κατά του κινήματος της Ανατολίας με υπονομευτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις, προσπαθώντας να ξεσηκώσουν τον πληθυσμό κατά του κινήματος. Ο σουλτάνος όμως δεν τα κατάφερε. Το παρτιζάνικο είχε μετατραπεί σε τακτικό στρατό του Κεμάλ, μπαίνοντας έτσι οριστικά υπό την ηγεμονία της αστικής τάξης.
Εντούτοις, ο Κεμάλ δεν είχε τις υλικές δυνάμεις και τα εξωτερικά πολιτικά στηρίγματα για να αντισταθεί στην αγγλο-ελληνική ιμπεριαλιστική επέμβαση.
Τότε ζήτησε βοήθεια από τη Σοβιετική Ρωσία. Οι εχθροί μιας τέτοιας συμφωνίας ανέπτυξαν εθνικιστική και σοβινιστική δράση ενάντια στους λαούς του Καυκάσου με σκοπό τον αναπροσανατολισμό του κινήματος από την ιμπεριαλιστική επέμβαση και να στρέψουν τον Κεμάλ κατά της Σοβιετικής Ρωσίας. Με το σκοπό αυτό υποκίνησαν την Αρμενία σε στρατιωτική αναμέτρηση με την Τουρκία και έπειτα την άφησαν στο έλεος. Η προδοτική στάση των κυβερνώντων της Αρμενίας και των μενσεβίκων της Γεωργίας απέναντι στους λαούς τους έριχνε νερό στο μύλο του εθνικισμού της αστικής τάξης και των σοβινιστών της Τουρκίας.
Η νίκη της Σοβιετικής εξουσίας στην Υπερκαυκασία ματαίωσε τα σχέδια των ιμπεριαλιστών. Ταυτόχρονα ο κεμαλικός πυρήνας του κινήματος συνειδητοποίησε πλήρως την αναγκαιότητα για στενότερες σχέσεις με την Σοβιετική Ρωσία. Το 1921 κλείνει μια σειρά συμφωνιών φιλίας. Η βοήθεια της Σοβιετικής Ρωσίας επέτρεψε τη συγκέντρωση των δυνάμεων της επανάστασης του Κεμάλ που με αξιοποίηση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων εκδίωξε τους Άγγλους και Έλληνες κατακτητές.
* * *
Γενικά το κίνημα του Κεμάλ ήταν κοινωνικά ανομοιογενές με αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα. Για το λόγο αυτό τα αιτήματα που μπορούσαν να το ενοποιήσουν ήταν πολύ περιορισμένα. Σαν τέτοια αναδείχτηκαν με την πίεση της αστικής τάξης η ακεραιότητα της χώρας και η εθνική ανεξαρτησία, δηλαδή η εξασφάλιση για την αστική τάξη ενιαίας εθνικής αγοράς. Τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα των αγροτών και εργατών δεν απασχολούσαν την ηγεσία της επανάστασης. Αντίθετα, κάθε λαϊκή φωνή καταστέλλονταν με το πιο βίαιο τρόπο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Τουρκίας που ιδρύθηκε το 1920 ήδη το 1922 αναγκάστηκε να μπει στην παρανομία. Όλα αυτά κρατούσαν ανοιχτό το έδαφος για τον εθνικισμό, που τροφοδοτούσε ο κλήρος της Τουρκίας και της Τραπεζούντας, οι σωβινιστές της ηγεσίας της επανάστασης και οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Αντάντ. Κάτω από την εθνικιστική πίεση οι γενοκτονίες γίνανε ένα από τα χαρακτηριστικά της κεμαλικής αστικής επανάστασης.
Σ‘ αυτές τις συνθήκες ο ηρωικός αγώνας των ποντίων και των άλλων λαών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν αγώνας για επιβίωση και καμία σχέση με το ιδεολόγημα «υπέρ Πατρίδος». Κάθε προσπάθεια τους να ενώσουν τον αγώνα τους με την μητέρα-Πατρίδα έβρισκε την άρνηση και από τον κλήρο της Τραπεζούντας και από το επιτελείο του ελληνικού στρατού. Και τη συνθηκολόγηση με αντάλλαγμα πληθυσμών οι αρχηγοί των ποντίων μαχητών την ονόμασαν ΠΡΟΔΟΣΙΑ. Οι κοινωνιολόγοι και ιστορικοί αποφεύγουν αυτή την αλήθεια για τους λόγους που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου. Τους καλούμε, λοιπόν, αντί να ρίχνουν ψεύτικα δάκρυα στις εκκλησίες, θα ήταν πιο ωφέλιμο για το έθνος να ρίξουν φως στον πράγματι ιερό αγώνα των ποντίων της Τουρκίας.
———————-
* Μπ. Μ. Κεντρόφ (Б.М. КЕДРОВ, 10.12.1903 – 10.09.1985) – σοβιετικός επιστήμονας χημικός και φιλόσοφος. Μέλος της Ακαδημίας της ΕΣΣΔ, μέλος του ΚΚΣΕ (1918-1985). Πεπεισμένος κομμουνιστής, πρωτεργάτης της σοβιετικής φιλοσοφίας, εξέχον μελετητής του διαλεκτικού υλισμού και συνεχιστής του φιλοσοφικού έργου των Κ. Μαρξ και Φ. Ένγκελς, επιστημολόγος και μελετητής της επιστημονικής σκέψης.
** Στη διεθνή σύμβαση που καθιερώθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 9 Δεκέμβρη 1948, η γενοκτονία ορίζεται ως εξόντωση εξ’ ολοκλήρου ή εν μέρει οποιασδήποτε φυλετικής, εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας. Κατά τη συζήτηση για τη σύνταξη της σύμβασης ο αντιπρόσωπος της ΕΣΣΔ επέμεινε να περιληφθεί επίσης, η απαγόρευση από τον ΟΗΕ της εθνικής και πολιτιστικής γενοκτονίας που εκφράζεται με μέτρα και πράξεις κατευθυνόμενες εναντίων του εθνικού πολιτισμού σε οποιαδήποτε ομάδα του πληθυσμού. Οι ιμπεριαλιστικές όμως δυνάμεις αρνήθηκαν να δεχτούν αυτή την πρόταση ή να επεκτείνουν την ισχύ της σύμβασης στις αποικίες, στις οποίες εγκλήματα γενοκτονίας διαπράττονται σε μαζική κλίμακα. Αλλά από το 1965 ο ΟΗΕ υιοθέτησε μια σύμβαση για τον αποκλεισμό όλων των μορφών φυλετικής διάκρισης, που καταδικάζει τον ρατσισμό, μία από τις μορφές του οποίου είναι και η γενοκτονία.
ΦΙΛΙΚΩΣ
